Benieuwd wat cholesterol is?
Cholesterol wordt door uw lichaam gebruikt om gezonde cellen op te bouwen en te onderhouden, maar een hoog cholesterolgehalte kan uw risico op hartaandoeningen verhogen.
Wat is cholesterol?
Cholesterol is een wasachtige, vettige stof in het bloed. Een deel van het cholesterol wordt aangemaakt door het lichaam, meestal in de lever en de rest komt van het eten van dierlijke producten zoals rood vlees, kaas, boter en eieren. Cholesterol is het hoofdbestanddeel van celmembranen (de buitenkant van cellen) en de grondstof voor vele hormonen en vitaminen. Daarom is cholesterol noodzakelijk voor leven en gezondheid. Omdat cholesterol een vettige substantie is, mengt het zich niet goed met water. Dat betekent dat het niet vrij in het bloed kan zweven en in bepaalde eiwitten moet worden verpakt. Deze eiwitten worden lipoproteïnen genoemd, de meest bekende zijn low-density lipoproteïne (LDL) en high-density lipoproteïne (HDL).
LDL-cholesterol
LDL is een essentieel lipoproteïne dat verantwoordelijk is voor cholesteroltransport in het bloed door het lichaam. De meeste mensen hebben echter een te hoog LDL-gehalte dat zich waarschijnlijk ophoopt in de vaatwanden waar het wordt ingesloten en gemodificeerd: dit is het begin van de vorming van een zogenaamde “atherosclerotische plaque”. Die plaques kunnen groeien in elk vat van uw lichaam, inclusief het hart, de benen en de hersenen. Hoe meer cholesterol er in de plaque zit, hoe groter de plaque wordt. Wanneer deze groot genoeg is om de bloedsomloop in uw hartvaten gedeeltelijk te blokkeren, kan dit tijdens het sporten symptomen veroorzaken zoals “angina pectoris” (pijn op de borst). Een volledig geblokkeerde slagader die het bloed naar het hart voert, leidt tot een hartaanval, de belangrijkste doodsoorzaak in de westerse wereld.
Zeer hoge LDL-cholesterolspiegels (> 190 mg/dl; > 5mmol/l) moeten nader onderzocht worden, aangezien er sprake kan zijn van familiaire hypercholesterolemie (zie hieronder). Uw levensstijl aanpassen kan uw LDL met ongeveer 10-15% verlagen. Als dat niet voldoende is om de streefwaarden te bereiken, kunnen medicatie zoals statines, ezetimibe of PCSK9-remmers worden toegevoegd (zie het hoofdstuk over medicatie).
HDL-cholesterol
Deze vorm werd doorgaans de ‘goede cholesterol’ genoemd, omdat hoge HDL-spiegels in verband werden gebracht met minder hart- en vaatziekten, maar dit standpunt is de afgelopen jaren veranderd. HDL-waarden alleen vertellen ons niets over de kwaliteit van de HDL, die niet te meten is met een gewone laboratoriumtest. Ook HDL-verhogende medicatie leidde in onderzoeken niet tot minder hartaandoeningen. Daarom mogen HDL-spiegels niet worden gebruikt om uw risico te analyseren, inclusief zogenaamde ‘ratio’s’ die suggereren dat een hoge HDL hoge LDL-spiegels in evenwicht kan brengen.
Lipoproteïne(a) (Lp(a))
Lp (a) is een andere lipoproteïne die momenteel nog niet algemeen bekend en gemeten is, hoewel het een grote risicofactor voor hartziekten is. U vindt uw Lp(a)-gehalte in mg/dL (gewenst niveau < 30 mg/dL) of mmol/L (gewenst niveau < 75 mmol/L). Uw Lp(a)-waarde is erfelijk bepaald en verandert niet veel tijdens uw leven. Daarom is het meestal genoeg om deze maar één keer in uw leven te meten. Er zijn momenteel niet veel therapieën beschikbaar om de Lp(a)-niveaus te verlagen; ze omvatten: 1) PCSK-9-remmers: antilichamen tegen LDL-cholesterol die ook de Lp(a)-spiegels met ongeveer 30% verlagen; 2) aferese: een vorm van dialyse die Lp(a) uit uw lichaam afvoert. Behandelingen zoals stents of een bypass-operatie kunnen nodig zijn als u ondanks een laag LDL-cholesterolgehalte last hebt van hartaandoeningen, zoals een hartaanval. De behandelingsopties moeten worden geëvalueerd in gespecialiseerde lipidenklinieken.
Triglyceriden
Triglyceriden zijn de meest voorkomende vorm van lipiden in uw lichaam die voornamelijk worden gebruikt voor de opslag van lipiden. Hoge concentraties triglyceriden worden in verband gebracht met hart- en vaatziekten en levensstijlfactoren zoals diabetes, overgewicht en obesitas, alcoholgebruik en een zittende levensstijl. De niveaus geven aanvullende informatie over uw risico. Therapieën richten zich op veranderingen in levensstijl, waaronder diabetesbeheersing, sport, vermindering van alcoholgebruik en optimalisatie van de voedselinname, waaronder een dieet rijk aan omega 3-vetzuren. Triglycerideverlagende medicijnen omvatten fibraten. Ze kunnen noodzakelijk zijn als u een ernstige hartaandoening, lage LDL-spiegels en verhoogde triglyceriden heeft na veranderingen in levensstijl.
Familiaire hypercholesterolemie (FH)
Wat is FH?
Familiaire hypercholesterolemie (FH) is een van de meest voorkomende erfelijke aandoeningen die wordt gekenmerkt door een zeer hoog cholesterolgehalte, met name LDL-cholesterol, wat leidt tot ernstige hartaandoeningen bij jonge mensen. Een gendefect in een van de eiwitten die betrokken zijn bij LDL-opname in de lever veroorzaakt zeer hoge LDL-spiegels in uw bloed.
Nu weten we dat FH algemener is dan we dachten, het treft ongeveer 1 op de 200 tot 1 op de 300 personen. FH is een zogenaamde ‘autosomale dominante aandoening’, wat betekent dat de ziekte aanwezig zal zijn, ook als slechts één gen aangetast is. Kinderen met een ouder met de aandoening hebben 50% kans om het gen en de aandoening te erven.
Betrokkenen hebben zeer hoge LDL-cholesterolspiegels tussen 190 mg/dl (5 mmol/l) en 400 mg/dl (10 mmol/l) en krijgen op jonge leeftijd hartziekten, hartaanvallen en beroertes. Mensen met FH ontwikkelen doorgaans al vanaf hun veertigste hartaandoeningen door hun hoge LDL-cholesterolniveaus gedurende hun hele leven. Aangezien FH een genetische aandoening is, zit het dus ‘in de familie’, wat betekent dat het op jonge leeftijd voorkomen van hartziekten (<55 jaar voor mannen, <60 jaar voor vrouwen) in de familie en/of familieleden met een LDL-cholesterol van > 190 mg/dl tot het vermoeden van FH moeten leiden. Andere aanwijzingen kunnen gele cholesterolafzettingen zijn die op verschillende plaatsen worden waargenomen, zoals rond de oogleden (xanthelasma), een “geelachtige” ring rond de iris van het oog en/of in de pezen van handen en ellebogen, en vaker de achillespees en andere pezen van de voeten.
Heb ik familiaire hypercholesterolemie?
Alleen een genetische test kan de aanwezigheid van FH aantonen, maar de diagnose kan ook zonder genetische tests worden gesteld.
Als u een hoog cholesterolgehalte (LDL-C>190 mg/dl is gelijk aan >5 mmol/l) of cholesterolafzettingen in uw huid, ogen of pezen heeft, als een hoog LDL-cholesterolgehalte (LDL-C>190 mg/dl is gelijk aan >5 mmol/l) voorkomt in uw familie en als u of een van uw familieleden een hartaanval, een beroerte, een bypass-operatie heeft gehad of coronaire stents zijn geplaatst voordat hij/zij 55-60 jaar was, moet u een cardioloog die zich richt op lipidenbehandeling, een endocrinoloog of de polikliniek voor lipidenpatiënten in uw ziekenhuis raadplegen.
Behandeling
Zodra familiaire hypercholesterolemie bij een familielid is gediagnosticeerd door middel van een genetische test, moeten alle familieleden worden geïnformeerd en getest. Een drager van het FH-gen loopt een hoog risico op hartziekte, daarom moet onmiddellijk worden begonnen met aanpassing van de levensstijl en lipidenverlagende medicatie, zelfs op jonge leeftijd! Wanneer FH vroeg wordt geconstateerd en behandeld, kunnen hartaandoeningen tientallen jaren uitgesteld worden. Bij FH-patiënten zonder hart- of vaatziekten moet het LDL-cholesterol lager zijn dan 70 mg/dl (1,8 mmol/l), bij FH-patiënten met hart- of vaatziekten moet het verder omlaag worden gebracht, tot onder 55 mg/dl (1,4 mmol/l).
Veranderingen in levensstijl omvatten een gezond dieet, regelmatige lichaamsbeweging en niet roken in welke vorm dan ook en daarmee moet meteen begonnen worden. Aangezien veranderingen in levensstijl doorgaans leiden tot een verlaging van de LDL-C-spiegels met ongeveer 10-15%, zijn aanvullende lipidenverlagende therapieën (meestal statines) nodig. Het kan niet genoeg worden benadrukt dat vroegtijdige erkenning en behandeling de sleutel is tot voorkoming van onnodige en voortijdige hartaanvallen die het leven van jonge mensen dramatisch beïnvloeden.
